Kaplica św. Józefa Rzemieślnika (Robotnika), zwana też Kaplicą Na Wodzie, przebudowana została na obiekt sakralny w 1901 r. z dawnych łazienek zdrojowych.

Powstanie kaplicy nad wodą wg tradycji związane jest z zarządzeniem cara Mikołaja II, który zakazał budowania obiektów sakralnych na ziemi ojcowskiej – stąd sprytny wybieg mieszkańców umiejscowienia jej „na wodzie”. 

Inicjatorem budowy był ówczesny dyrektor zakładu hydropatycznego dr Stanisław Niedzielski. Kaplica ojcowska jest przykładem drewnianego budownictwa stylowego, opartego częściowo na miejscowych, a częściowo na zapożyczonych motywach zdobniczych (tzw. styl szwajcarsko-ojcowski i zakopiański). Budynek kaplicy, o drewnianej konstrukcji, ma rzut symetryczny, prostokątny z przenikającym go kwadratem w środku. Kaplica ma kształt krzyża długości 11 m, szerokości ok. 5 m. ściany zewnętrzne zbudowane są według miejscowego zwyczaju (tzw. styl ojcowski) - u góry pasem w kratkę, pośrodku z desek nakładanych dachówkowato, dół zaś z desek "mijanych", tj. układanych pionowo, jedna głębiej, druga na zewnątrz. Kaplicę wieńczy ażurowa wieżyczka gruntownie odnowiona w 1996 r.

W środku kaplicy znajdują się trzy ołtarze wykonane w kształcie szczytów chłopskich chat. W szczycie głównego ołtarza umieszczono słońce, a pod nim figurki pięciu świętych, dłuta włościanina Kowalskiego z Białego Kościoła. Po bokach tego ołtarza są dwa orły - symbol Polski - nad trzema unoszącymi się ku górze wężami symbolizującymi trzech zaborców. Znajdujący się w głównym ołtarzu obraz Matki Boskiej Wspomożenia został namalowany w 1901 r. przez jedną z kuracjuszek tutejszego uzdrowiska.

Z l. 1972-73 pochodzi tabernakulum, drewniany świecznik oraz krata zewnętrzna powtarzająca ozdobny relief drzwi wejściowych. Ołtarz soborowy z przedstawieniem stylizowanych kwiatów ojcowskich został namalowany w 1983 r.

Źródło: Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce, Ojcowski Park Narodowy

Kościół parafialny Św. Trójcy w Iwanowicach Włościańskich powstał w 1745 r., a do jego budowy wykorzystano fragmenty gotyckiej świątyni z 1408 r.

Pierwszy kościół ufundowany w 1293 r., przetrwał do 1408 r. Już w 1325 r. parafia jest odnotowana w źródłach parafii Wysocice, potem Prandocin. Kolejny drewniany kościół – z 1408 r. – wzniesiony przez Mikołaja Pieniążka, został zamieniony na zbór kalwiński. W 1557 r. odbył się w Iwanowicach synod protestantów, a pod koniec XV w. odprawiały się tutaj nabożeństwa kalwińskie dla mieszczan krakowskich. W XVII w. opat Jan Dłuski zwrócił kościół katolikom.

W 1745 r. z inicjatywy i kosztem ówczesnego proboszcza ks. Kazimierza Bodurkiewicza, przy finansowej pomocy Augusta Aleksandra Czartoryskiego został wzniesiony nowy, istniejący do dzisiaj kościół. Konsekrował go w 1749 r. biskup krakowski Andrzej Załuski.

Świątynia jest orientowana, zbudowana jest w konstrukcji zrębowej, ściany oszalowane są pionowo, a strome dachy pokryto blachą. Do prezbiterium dobudowana jest murowana zakrystia (dawny skarbczyk) i kaplica św. Anny Samotrzeć (dawna zakrystia). Portale zamknięte są łukami wklęsło-wypukłymi. Najstarszymi zabytkami wyposażenia kościoła są gotyckie rzeźby: Św. Krzysztof (ok. 1500 r.), Chrystus Zmartwychwstały (1. poł. XVI w.) i Matka Boska z Dzieciątkiem (XVI w.). Obszerny opis kościoła dostępny jest na stronie parafii Iwanowice.

Źródło: Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce, Parafia Iwanowice

Pochodzi z 1511 roku. Uznany za świątynię późnogotycką bez większych zmian dotrwał do naszych czasów, jedynie w czasie remontu na przełomie XVII i XVIII wieku dobudowano wieżę. Kolejne remonty konserwatorskie miały miejsce w latach 50 i 60 XX wieku a polichromię odnawiano w 2000 roku.

Ściany kościoła wzniesione są w konstrukcji zrębowej, oszalowane pionowo z listwowaniem. Nawa i prezbiterium są nakryte wspólnym gontowym dachem wielopołaciowym, o dużym kącie spadku uzyskanym dzięki zastosowaniu gotyckiej więźby storczykowej. Dodatkowo więźba dachowa została wzmocniona przez umieszczenie pod okapami zewnętrznych zaczepów. Wieża o wiele niższa od wyżej opisywanego dachu posiada lekko pochylone ściany o konstrukcji słupowo - ramowej oraz nakryta jest gontowym dachem trójspadowym. Prezbiterium jest węższe od nawy oraz zamknięte trójbocznie, po jego północnej stronie znajduje się zakrystia.

W kościele można podziwiać gotyckie detale ciesielskie z czasu budowy świątyni. Portal drzwi prowadzących do zakrystii zamyka łuk ostry, a same drzwi okute są ukośną kratą. Dwa inne portale oraz obramowania okien są zwieńczone łukami o wykroju w tzw. ośli grzbiet. Ściany pokrywa renesansowa polichromia z połowy XVII wieku, która przedstawia sceny pasyjne i maryjne oraz wizerunki świętych.

Najcenniejsze gotyckie zabytki wyposażenia to rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z początku XV wieku, krucyfiks na belce tęczowej, obrazy czterech Świętych Dziewic i Zwiastowania z 1472 roku, tryptyk Św. Rodziny z około 1520 roku, dwa skrzydła i cztery kwatery z dawnego poliptyku z patronami świętych i scenami Męki Pańskiej z XVI wieku oraz późnogotyckie rzeźby Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty z 1511 roku. Ołtarz główny późnobarokowy z I połowy XVIII wieku z obrazem Matki Boskiej Śnieżnej z Dzieciątkiem. Natomiast ołtarze boczne pochodzą z około 1700 roku, znajdują się w nich obrazy świętych św. Piotra i Pawła oraz rzeźbiona grupa Ukrzyżowania. Chrzcielnica z marmuru dębnickiego datowana jest na XVII wiek. Obszerny opis kościoła dostępny jest na stronie parafii Racławice.

Źródło: Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce, Parafia Racławice

Zabudowa uzdrowiskowa pochodzi z okresu, gdy Ojców był znaną miejscowością letniskową i uzdrowiskową. Przebywali tutaj m.in. Franciszek Karpiński, Jan Ursyn Niemcewicz, Fryderyk Chopin czy Cyprian Kamil Norwid.

Ojców już od schyłku XVIII w. zaczął przyciągać uczonych, krajoznawców i pierwszych turystów. Po trzecim rozbiorze miejscowość dostała się pod panowanie austriackie, zaś po Kongresie Wiedeńskim (1815) weszła w skład utworzonego wówczas Królestwa Polskiego, pozostającego pod zwierzchnictwem Rosji. Czynniki polityczne sprawiły zatem, że położony w pobliżu Krakowa Ojców został odcięty granicą od tego miasta w okresie zaborów odwiedzany był głównie przez mieszkańców Królestwa Polskiego. Osoby przybywające do Ojcowa z dalszych zakątków Królestwa Polskiego decydowały się zazwyczaj na dłuższe pobyty w „rajskiej dolinie”. Z tego względu konieczne stało się stworzenie dla nich odpowiedniego programu pobytu, który mógłby zawierać szerszą ofertę niż tylko podziwianie krajobrazu i zwiedzanie zabytków. Taką propozycją było utworzenie w Ojcowie uzdrowiska i uczynienie z tej miejscowości znanego kurortu. 

W 1855 r. lekarz Lucjan Kowalski uruchomił pierwszy zakład wodoleczniczy pod nazwą „Sybilla”, następnie za kolejnego właściciela wsi hr. Aleksandra Przeździeckiego powstał hotel „Pod Łokietkiem", zajazd „Wesele w Ojcowie” i łazienki nad Prądnikiem. W czasie powstania styczniowego spłonęło całe uzdrowisko – odbudową zajęli się kolejni właściciele Jan Zawisza i hr. Ludwik Krasiński.

Obszerna informacja na temat uzdrowiskowej zabudowy Ojcowa można znaleźć w J. Partyka, D. Ziarkowski, Dziedzictwo uzdrowiska w Ojcowie, in: Monografia Ojcowskiego Parku Narodowego. Dziedzictwo kulturowe, red. J. Partyka, Ojców 2016, s. 305-338

Źródło: Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce, Academia.edu

Jedyny zachowany na terenie gminy Jerzmanowice-Przeginia dwór ziemiański. Budynek o formie charakterystycznej dla okresu 20-lecia międzywojennego nawiązujący do tzw. "stylu dworkowego" i malowniczych rozwiązań "stylu narodowego". Budynek w rzucie zbliżonym do prostokąta, z ryzalitami od strony frontowej, zasadniczo parterowy z użytkowanym poddaszem i piętrem w części południowej (ryzality, facjata), o rozczłonkowane, malowniczej bryle (ryzality i facjaty oraz lukarny w strefie dachu). Elewacje tynkowane, z zaakcentowaną partią cokołową przyziemia, profilowanymi opaskami otworów okiennych i drzwiowych oraz profilowanym gzymsem podokapowym. Otwory okienne i drzwiowe prostokątne i zamknięte półkoliście z nową stolarką. Dachy dwu i czterospadowe, kryte dachówką ceramiczną. Główne wejście poprzedzone schodami i drewnianym gankiem - loggią złożoną z ozdobnie wyciętych filarków z mieczami ukształtowanym na arkady podcienia.

W budynku znajduje się Obserwatorium Sejsmologiczne. Zostało założone w 1990 roku. Ojcowskie Obserwatorium kontynuuje prace Obserwatorium Sejsmologicznego IGF PAN na Wawelu i jeszcze wcześniejszej pierwszej Stacji Sejsmologicznej założonej w Krakowie w 1903 roku przez znakomitego polskiego geofizyka, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego Maurycego Piusa Rudzkiego. Miejsce lokalizacji podyktowane jest brakiem zakłóceń pochodzących od zurbanizowanych miast. Odległość tego miejsca od centrum Krakowa to około 30 km. Ruch miejski Krakowa, zakłócający pracę urządzeń, zmusił Instytut Geofizyki Polskiej Akademii Nauk do przeniesienia stacji sejsmicznej ze wzgórza Wawelskiego do spokojnej doliny Ojcowskiego Parku Narodowego.

Aparatura pomiarowa została zainstalowana wewnątrz jaskini "Koziarnia". Na betonowej podstawie połączonej bezpośrednio ze skałą ustawiona jest sejsmiczna aparatura pomiarowa. Jest to komplet sejsmometrów SM-3, które służą do rejestracji pokazowej wstrząsów lokalnych oraz nowoczesny sejsmometr STS-2 dający możliwość rejestracji zjawisk dalekich i lokalnych. Sygnał sejsmiczny przekazywany jest światłowodem do stacji sejsmicznej w budynku obserwatorium.

W jaskini udostępnionej Instytutowi Geofizyki przez Dyrekcję Ojcowskiego Parku Narodowego rozpoczyna się proces rejestracji trzęsień ziemi – z Kalifornii, Japonii, Chin, Turcji, Włoch, z każdego ogniska trzęsień na kuli ziemskiej. Dzieje się tak nieprzerwanie od 1990 roku dzięki dobrej współpracy Instytutu Geofizyki PAN i Dyrekcji Ojcowskiego Parku Narodowego i trwać będzie jeszcze długie lata dla dobra nauki polskiej i światowej.

Źródło: gmina Jerzmanowice-Przeginia