Starania o ochronę przyrody Doliny Prądnika sięgają pocz. XIX w. i wiążą się z pierwszymi badaniami prowadzonymi na tym terenie. Odkryto tu wówczas wiele interesujących gatunków roślin i zwierząt oraz dokonano naukowej eksploracji jaskiń. Oprócz tego ojcowski krajobraz stał się tematem reportaży i wspomnień oraz natchnieniem dla wielu artystów i poetów. Piękno Doliny Prądnika, bogata flora i fauna, interesująca przeszłość archeologiczna skłaniały licznych przybyszów do objęcia ochroną tego zakątka ówczesnego Królestwa Kongresowego, nazywanego nawet "Polską Szwajcarią".
Ojcowski Park Narodowy został utworzony w 1956 roku. Zajmuje powierzchnię 2145,62 ha, z czego 1529 ha zajmują lasy. OPN jest położony w południowej części kraju, w województwie małopolskim, w odległości 16 km na północ od Krakowa, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Park obejmuje doliny dwu niewielkich potoków – Prądnika i Sąspówki, tworzących Dolinę Prądnika i Dolinę Sąspowską, oraz przyległe fragmenty wierzchowiny jurajskiej. OPN jest najmniejszym parkiem narodowym w Polsce.
Na terenie Parku położonych jest kilka wsi: Ojców, Pieskowa Skała, Grodzisko, a w pobliżu miejscowości: Skała, Sąspów, Smardzowice, Murownia, Maszyce, Wierzchowie, Biały Kościół, Korzkiew, Hamernia. OPN leży na terenie gminy Skała.
W rzeźbie Ojcowskiego Parku Narodowego wyróżniają się dwie zasadnicze grupy form - dolinne i wierzchowinowe. Do pierwszej zalicza się doliny o charakterze jarów (wcięte ok. 100 m), małe doliny krasowe: wąwozy i wciosy, a także terasy, stożki napływowe i usypiskowe; do drugiej zaś należą rozsiane na wierzchowinie jurajskiej ostańce otoczone utworami czwartorzędowymi.
Utworami geologicznymi budującymi Park są wapienie górnojurajskie. Występują tu charakterystyczne formy rzeźby, utworzone z wapienia skalistego – skałki w dnach dolin oraz na wierzchowinie (zwanych ostańcami): Maczuga Herkulesa, Igła Deotymy, Panieńskie Skały, Krakowska Brama czy Rękawica. Pod koniec trzeciorzędu w skutek silnej erozji wgłębnej potoków powstały liczne doliny o charakterze jarów, a także w wyniku działalności krasowej wód podziemnych – liczne jaskinie. Na terenie OPN występuje ok. 420 jaskiń. Najdłuższa z nich to Jaskinia Łokietka (320m), w której według legendy ukrywał się Władysław Łokietek walczący z Wacławem II Czeskim o tron krakowski. Do największych należy Jaskinia Ciemna (230m), która posiada największą komorę ze wszystkich jaskiń na tym terenie.
Na terenie Jaskini Ciemnej odkryto ślady bytności człowieka prehistorycznego z epoki kamienia łupanego, brązu, a nawet czasów rzymskich. Ślady osadnictwa z okresu paleolitu, mezolitu i neolitu znajdowane są w pobliżu jaskiń i schronisk podskalnych, zarówno na terenie Parku, jak i w jego okolicach. Stałe osadnictwo w okolicach Dol. Prądnika zaczęło się kształtować w okresie średniowiecza.
Klimat Parku ma cechy klimatu górskiego, lecz odznacza się wyraźną odrębnością. Ma to związek z rzeźbą terenu i z szatą roślinną. Na obszarze Parku dr. J. Klein wyróżnił 20 różniących się między sobą jednostek mikroklimatycznych, uzależnionych od szaty roślinnej, podłoża i rzeźby. Mikroklimat ma duży wpływ na różnorodność przyrodniczą Parku.
Ojcowski Park Narodowy posiada bardzo bogaty świat roślin i zwierząt. OPN pokrywają bory mieszane z sosną i świerkiem oraz grądy i buczyny. Naturalne lasy bukowe z jodłą, wiązem i jaworem zachowały się tylko w niedostępnych wąwozach. Flora naczyniowa Parku liczy ok. 1000 gatunków; 50 gatunków roślin górskich, ok. 100 ciepłolubnych, występujących dziś na południu Europy, 60 gatunków objętych jest ochroną gatunkową. W szacie roślinnej Ojcowa występuje wiele gatunków reliktowych, brak jest natomiast endemitów. W Parku bytuje ok. 11.000 gatunków zwierząt. Do ssaków należą: nietoperze, których żyje tu 15 gatunków na 21 gatunków żyjących w Polsce (z tego względu nietoperz jest symbolem OPN).
Źródło: Przewodnik „Ojcowski Park Narodowy”, Józef Partyka, Warszawa 1998, www.ojcowskiparknarodowy.pl
